Γράφει ο Χρίστος Μπελλές.
Τον καιρό που οι Μαονέζοι Giustiniani κερδοσκοπούσαν στη Χίο εκμεταλλευόμενοι μονοπωλιακά τη μαστίχα, ένα γεγονός – οριακό για τον Ελληνισμό, αλλά κι ολόκληρη την ανθρωπότητα, λαμβάνει χώρα στην Κωνσταντινούπολη: 29 Μαΐου 1453… «Εάλω η Πόλις»… Εάλω η Βασιλίδα των πόλεων…
Ο Αυτοκράτορας, ο ακρογωνιαίος λίθος του βυζαντινού πολιτειακού οικοδομήματος, ο ταγμένος απ’ το Θεό (χριστός Κυρίου), εγκαταλείπεται από τον Ουράνιο Πατέρα και αποκεφαλίζεται σαν κοινός θνητός. Η μεγάλη εκκλησία της Αγίας Σοφίας γίνεται στάβλος για τα κουρασμένα άλογα των κατακτητών, με πρώτο και καλύτερο εκείνο του Σουλτάνου. Ένας Ορθόδοξος Αυτοκράτορας στο θρόνο στην Κωνσταντινούπολη κι ένας Ορθόδοξος Πατριάρχης που λειτουργεί στην Αγιά Σοφιά είναι τα σύμβολα αθανασίας της Αυτοκρατορίας για τους Βυζαντινούς.
Πόσοι αλήθεια απ’ τους παροίκους, τους έγκλειστους στις φυλακές των 21 Μαστιχοχώρων γνώριζαν το παιχνίδι της Ιστορίας τη στιγμή που ελάμβανε χώρα; Πιστεύω, πάντως, ότι τα κακά μαντάτα θα τα έμαθαν γρηγορότερα από τους άλλους νησιώτες, και μάλιστα από πρώτο χέρι, από τους ίδιους τους πρόσφυγες, που αθρόοι κατέφευγαν στις ασφαλείς και κραταιές λατινοκρατούμενες κτήσεις, όπως η Χίος κι η Κρήτη. Θα τα έμαθαν, πιστεύω, σύντομα, μιας κι ο αδερφός του Podestà τους, ο Giovanni Giustiniani Longo, που γεννήθηκε στη Χίο το 1411 κι έγινε Φρούραρχος (Castellanus) του νησιού στα 22 του, ήταν προσωπικός φίλος του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Δραγάση Παλαιολόγου και παρουσιάστηκε αυτόκλητα να βοηθήσει το χειμαζόμενο Βασιλιά.
Αλλά, ας δώσουμε το λόγο στον ιστορικό Κριτόβουλο: «Τότε φτάνει και κάποιος Ιταλός, ο οποίος ονομαζόταν Ιουστίνος, ισχυρός και με ευγενική καταγωγή, αλλά και με εμπειρία στις πολεμικές επιχειρήσεις και αρκετά γενναίος, έχοντας μαζί του και δύο μεγάλες ολκάδες, τις οποίες ο ίδιος επισκεύασε και εξόπλισε αρκετά καλά με παντός είδους όπλα και με πλήρωμα τετρακοσίων σιδηρόφρακτων ανδρών».
Όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός κι αυτόπτης μάρτυρας Φραντζής: «Στον Ιωάννη Ιουστινιάνη, το στρατηγό του και καλό και επιτήδειο σε καθετί, προς τον οποίο και ο βασιλεύς έτρεφε πολλές ελπίδες για τη γενναιότητα, την τόλμη και την ανδρεία του, δόθηκε προς φρούρηση με τετρακόσιους στρατιώτες, Ιταλούς και Ρωμαίους, η περιοχή της πύλης του αγίου Ρωμανού, όπου και οι Τούρκοι μάχονταν περισσότερο απ’ όσο στα άλλα μέρη. (…) Ο Ιουστινιάνης αποδείχτηκε φοβερός για τους αντιπάλους (…) Οι πάντες θαύμαζαν τα κατορθώματα και τα έργα του άντρα και τον έλεγαν λυτρωτή και σωτήρα της Πόλεως. Δεν έμεινε, όμως, έτσι ως το τέλος˙ τη φήμη που είχε κερδίσει με την ανδρεία του την κατέστρεψε τελικά η δειλία του».
Είναι συγκινητικά τα λόγια που του απηύθυνε ο μοιραίος Αυτοκράτορας, βλέποντάς τον να εγκαταλείπει τη μάχη και θεωρώντας τον ελαφρά τραυματισμένο: «αδελφέ τι τούτο πεποίηκας; Στρέψον εν τω διατεταγμένω σου τόπω˙ η πληγή αύτη ολίγον τι εστι˙στρέψον ότι τα νυν η πλείων ανάγκη εστίν˙ η πόλις εις χείρας σου κρέμεται, ίνα λυτρώσης αυτήν». [«αδερφέ, γιατί το ’κανες αυτό; γύρισε στον τόπο όπου έχεις ταχθεί˙ το τραύμα σου είναι επιπόλαιο- γύρισε, γιατί τώρα είναι η πιο κρίσιμη στιγμή˙ η Πόλη κρέμεται από τα χέρια σου και πρέπει να τη γλιτώσεις».]
Ο Ζολώτας, που μιλάει με θαυμασμό για το Giovanni, αποδίδει την κακή εικόνα του ήρωα στο Leonardo Giustiniani Longo, ο οποίος είχε παλιές διαφορές μαζί του και εξωτερίκευσε τη χολή του στην εξιστόρησή του για την άλωση της Πόλης.
Ο Giovanni Giustiniani Longo, σύμφωνα πάντα με το Ζολώτα, αφού πληγώθηκε επικίνδυνα κατά την έφοδο εναντίον της Κωνσταντινούπολης, αποσύρθηκε από τη μάχη και μέσω του Γαλατά απέπλευσε για τη Χίο. Επειγόταν, προφανώς, να προπαρασκευάσει την άμυνα της ιδίας του πατρίδας, αφού στην Κωνσταντινούπολη τα πάντα είχαν απωλεσθεί. Δυο όμως μήνες περίπου μετά την άλωση, ο Giovanni Giustiniani Longo πέθανε από το τραύμα του στη Χίο. Η ταφόπετρα του Giovanni στον Άγιο Δομίνικο του κάστρου της Χίου, γραμμένη στα λατινικά και μεταφρασμένη, δίνει το μέγεθος του ιστορικού του ρόλου, μα και το μέτρο, παράλληλα, της Βυζαντινής παρακμής: «Αυτός είναι ο τάφος του περίφημου Giovanni Giustiniani, του οποίου ο τραυματισμός επέφερε την άμεση πτώση της Κωνσταντινουπόλεως».
Δεν ήταν, όμως, ούτε ο πρώτος, αλλά ούτε κι ο τελευταίος Χιώτης που έδωσε τη ζωή του για τη σωτηρία της Βασιλεύουσας. Ο ιστορικός Ιερώνυμος Ιουστινιάνι μάς πληροφορεί πως ο Giovanni την παραμονή της αλώσεως, αφού τελείωσε την προσλαλιά του προς τους Γενουάτες στρατιώτες του, στράφηκε προς τους Χιώτες και τους είπε: «Σ’ εσάς γενναίοι Χίοι στρατιώτες, οι οποίοι μετέχετε αυτή τη στιγμή στη δόξα αυτή δε θα χρονοτριβήσω αναφέροντας επί μακρόν όλα τα κατορθώματα των προγόνων σας στη διάρκεια των πολέμων στην Ελλάδα και σε άλλους τόπους. Εκτός του ότι είναι γεμάτες από αυτά οι Ιστορίες, δε θα είχα την ευκαιρία να τα πράξω, γιατί άρχισε, ήδη, η επίθεση εναντίον της πόλης αυτής και η γενική έφοδος ετοιμάζεται, στην οποία οφείλετε να αντισταθείτε με θάρρος και αξία, αρετές, οι οποίες λέγουν πως πολύ περισσότερο από τη ζωή σας εκτιμάτε τη δόξα».
Οι Μαονέζοι μετά την άλωση φοβούνταν αντίποινα από το Μωάμεθ, τόσο για τη φιλική προς τον Αυτοκράτορα στάση τους όσο και για την παρεχόμενη προς τους πρόσφυγες ασφάλεια. Κέρδισε, όμως, η «με το αζημίωτο» διπλωματία τους έναντι του Σουλτάνου. Κράτησαν τη Χίο μέχρι το 1566…
(Ο Giovanni Giustiniani Longo, απεβίωσε τις πρώτες μέρες του Ιούλη του 1453).
Χρίστος Μπελές.
Ιστορικός.
